Algoritmik Stablecoin Nedir? LUNA Coin’in Asıl Olayı Ne?

Algoritmik stablecoin’ler merkeziyetsiz finansın (DeFi) önemli bir parçasıdır. Özellikle Terra ve LUNA olaylarından sonra algoritmik stablecoin nedir sorusunu soranların sayısı bir hayli artmış durumdadır. Bunlar kısaca bir çalışma mantığını geliştirmeyi vadederler. Stablecoin’ler ve kripto paralar, merkezi bankalara ihtiyaç duymadan, şeffaf akıllı kontratlar yoluyla, sürekli genişlemekte olan finansal piyasaları destekleyebilirler.

İşte bu yazıda BeInCrypto ekibi olarak sizlere stablecoin’lerin çalışma mantığını, ABD Dolarına nasıl sabitlenmeyi başardıklarını ve kripto para piyasalarının bu özel token’lara nasıl yaklaştığını aktaracağız.

Hazırsanız başlayalım!

Stablecoin Nedir?

Algoritmik stablecoin nedir ve nasıl çalışır daha iyi anlamak için ilk önce stablecoin nedir sorusunu yanıtlamak gerekir. Stablecoin’ler; değeri başka bir para birimine, emtiaya veya finansal araca sabitlenmiş olan özel bir kripto para türüdür. Stablecoin’ler çoğu kripto paranın sahip olduğu yüksek volatiliteye bir alternatif sunmak üzere tasarlanmışlardır. Yüksek volatiliteli kripto paralara örnek olarak Bitcoin ve Ethereum verilebilir.

Çoğu zaman, volatilitesi yüksek olan piyasa trendleri sırasında yatırımcılar portföylerinin değerini korumak için yüksek volatiliteli kripto paralarını stablecoin’lerle trade ederler. Çoğu stablecoin kripto paralardan pasif bir gelir elde etme yolu olarak kullanılabilir. Stablecoin’ler için yüksek faiz oranları sunan birçok platform bulunmaktadır. Bu oranlar çoğunlukla geleneksel finansın önerebileceklerinden çok daha iyidir.

Farklı Stablecoin Türleri

Algoritmik stablecoin’ler ile birlikte farklı stablecoin türleri de vardır. Bugün stablecoin’ler basitmiş gibi görünse de gelecekleri konusunda henüz tam bir öngörü yapılamıyor. Çoğu yatırımcı stablecoin’lerin yasal bir varlık olarak kabul edilmesi gerektiğini düşünüyor. Bu aynı zamanda merkezi bankalar gibi hiçbir merkezi otorite tarafından kontrol edilmemeleri gerektiği anlamına da gelir.

Algoritmik stablecoin nedir sorusunun yanında, değerlerini sabit tuttukları göz önüne alındığında, incelenmesi gereken birden fazla stablecoin yer alıyor:

• İtibari para teminatlı stablecoin’ler
• Diğer kripto paralara teminatlı stablecoin’ler
• Algoritmik bir ekosisteme teminatlı stablecoin’ler

İtibari Para Teminatlı Olan Stablecoin’ler

Bugün itibari para teminatlı stablecoin’ler, değerini garanti altına almak için bir itibari para biriminin ya da birimlerinin rezervine sahiptir. Bu itibari paralara örnek olarak ABD doları verilebilir. Diğer popüler teminatlara örnek olarak altın ve gümüş gibi kıymetli madenler gösterilebilir.

Ancak itibari para teminatlı çoğu stablecoin ABD doları rezervini kullanır. Bu ABD Doları rezervleri, periyodik olarak denetlenen bağımsız saklama görevlileri (custodian’lar) tarafından yönetilir. Örneğin Tether (USDT) ve TrueUSD (TUSD), ABD doları ile bire bir oranında sabitli olan iki stablecoin örneğidir.

Kripto Para Teminatlı Olan Stablecoin’ler

Stablecoin’ler aynı zamanda kripto paralara sabitli de olabilir. Bunun anlamı ise itibari paralarla değil, diğer kripto paralarla desteklenmeleridir. Stablecoin’i destekleyen kripto paraların rezervi de yüksek volatilite sahibi olmaya eğilimli olabileceği için bu tür stablecoin’ler aşırı teminatlandırılmıştır. İngilizcede over-collateralized olarak da geçer. Bu, rezervlerde tutulan kripto paranın değerinin çıkarılan stablecoin’in değerini aştığı anlamına gelir.

Örneğin bir stablecoin’in fiyatındaki %50’lik düşüşe karşı koruma sağlamak için teminatlı olduğu kripto paranın rezervi, bahsedilen stablecoin’in değerinin iki katı kadar olabilir. Kripto para teminatlı stablecoin’lerden biri MakerDAO’nun DAI stablecoin’idir. DAI, ABD dolarına sabitlenmiştir. Bunun yanı sıra, toplam DAI stablecoin arzının %150’si değerinde olan Ethereum ve diğer kripto paralar tarafından desteklenmektedir.

Algoritmik Bir Ekosisteme Bağlı Stablecoin’ler

Algoritmik stablecoin, son birkaç yıl içerisinde popülerliği artan bir diğer stablecoin çeşididir. Bu stablecoin’ler kendi değerini teminat altına alabilmek için bazı varlıklara kilitlenebilir. Ancak çoğunlukla bir algoritmaya dayanırlar. Algoritmik stablecoin’lerin toplam arzı bir algoritma tarafından kontrol edilir. Kullanıcılar ise stablecoin’in trade’ini yapmak için bir akıllı kontrat ile etkileşime girebilirler. Sistemden algoritmik stablecoin alarak veya satarak toplam arz artırılıp azaltılabilir.

Algoritmik stablecoin’ler, merkezi bankalar tarafından çıkarılan paralardan çok da farklı değildir. Merkezi bankalardaki durumda da para biriminin değerini sabit tutmak için bir rezerv varlığa bağlı olmak gerekmez. Bu tarz stablecoin’ler son zamanlarda çok dikkat çekmeye başlamıştır. Bunun en büyük sebeplerinden biri ise en popüler algoritmik stablecoin’lerden biri olan TerraUSD’nin (UST) 9 Mayıs 2022 tarihinde sabitini kaybetmesidir. Bu da Terra’da (LUNA) neredeyse sıfıra ulaşan dramatik bir düşüşe sebep olmuştur. Bahsedilen durum, bir algoritmik stablecoin’in manipüle edilmesi sonucunda yaşanabilecek olaylara istisnai bir örnektir.

Algoritmik Stablecoin Nedir?

Bir algoritmik stablecoin, arz ve talep dengesine göre paranın dolaşımdaki arzını aktif olarak dengeleyerek fiyat istikrarını korumak için tasarlanmıştır. Algoritmik stablecoin nedir sorusuna kısaca bu şekilde yanıt verilebilir. Ayrıca bu tür para birimleri ABD doları gibi bir rezerv varlığa bağlı değildir. Başka bir deyişle algoritmik stablecoin’ler, fiyatı yükseldiğinde daha fazla coin çıkartabilen ve daha sonra onları satın alıp fiyat düştüğünde yakabilen bir algoritma kullanmaktadırlar.

Burada dikkat edilmesi gereken nokta, algoritmik stablecoin’lerin en basit halleriyle tamamen teminatsız olmalarıdır. Yani hiçbir dış varlık tarafından desteklenmezler. Bir sonuca ulaşmak için takip edilmesi gereken belirli talimatları veya kuralları olan algoritmaları kullanırlar. Bu bilgisayar algoritmaları, piyasa kullanıcılarını stablecoin’leri arz ve talep dengesine göre trade etmeye teşvik etmek için tasarlanmıştır. Bu eylem, herhangi bir coin’in fiyatının sabit kalmasını sağlamak için dolaşımdaki arzı manipüle edecektir. Böylece stablecoin trader’ları, fiyat volatilitesi konusunda endişelenmeden kripto paranın güvende olmasını beklerler.

Algoritmik Stablecoin’lerin Avantajları

Algoritmik stablecoin’ler, finansal işlemler ve diğer amaçlar için bir trade aracı olarak kripto paraların popülaritesini artırabilir. Uygulama alanı olarak bu kripto paralar; trading için stablecoin’lerin kullanımı, DAO’lar yani Merkezi Olmayan Otonom Organizasyonları çalıştırmak için kullanımı, ve bu stablecoin’leri cüzdanlarında tutanlar için teşvikleri içerebilir. Merkez bankalarının yeni para çıkarma şekline benzer olarak algoritmik stablecoin’ler, sabit fiyatlarını korumak için toplam arzlarını genişletmek veya daraltmak üzere tasarlanmışlardır.

Ancak söz konusu stablecoin’lerken, bahsedilen coin’lerin sahipleri merkezi bir varoluştan değil fiyat farklarından yararlanırlar. Bir diğer avantaj ise token’ın ilk elden sağladığı faydalar olacaktır. Genellikle bu stablecoin’ler yalnızca trading amaçlı kullanılmaz. Aynı zamanda belirli merkeziyetsiz protokollerde de kullanılabilirler. Stablecoin’lerin staking’inin yapılması en popüler kullanım alanlarından biridir.

Algoritmik Stablecoin’lerin Dezavantajları ve Riskleri

Yeni yatırımcılar algoritmik stablecoin’lerin düşük risklere sahip olduğunu düşünebilir. Bu stablecoin’ler popüler kripto paralardan çok daha az volatiliteye sahip olsa da algoritmik stablecoin’lerin hiçbir şey tarafından desteklenmediği unutulmamalıdır. Algoritmik stablecoin’lerin tasarımları, sistemle etkileşime giren kullanıcıların eylemleri aracılığıyla fiyat istikrarını korumayı amaçlar.

Ancak bir nevi daralma mekanizması olarak bilinen bu sistemler başarısız olabilir. Çünkü yatırımcıların stablecoin’lerin fiyatını sabit olduğu değerine geri getirebilecek ikincil token’ları satın almaları için büyük bir teşvik yoktur. Bir stablecoin’in sabitlenmiş değerini asla geri kazanamama ihtimali vardır. Bu, yeterli miktarda stablecoin yakılmadığında ve yatırımcılar satışlarına devam ettiklerinde gerçekleşebilir. Bu durum “ölüm sarmalı” olarak bilinir.

TerraUSD (UST), son zamanlarda bir ölüm sarmalı geçirdiği için bu konudaki en iyi örneklerden biridir. USD değerini korumak için ikincil bir token olarak Terra’nın kendi kripto parası olan LUNA kullanılır. UST’nin 1 doları aştığı her zaman diliminde yatırımcılar kripto paralarını sisteme satarlar. Karşılığında ise LUNA token elde ederler.

UST fiyatı 1 doların altına düştüğünde ise kullanıcılar, LUNA token’larını satıp 1 dolar değerinde UST alabilirler. Algoritma, o andaki piyasa koşullarından bağımsız olarak UST değerini her zaman 1 dolara sabitleyecektir. Fiyat farkı bir kar döngüsü oluşturabileceğinden bu durum, kripto para arbitrajı için büyük bir teşviktir.

Ancak UST’nin sabitini kaybetmesiyle birlikte kullanıcılar Terra sistemine olan inancını kaybettikçe, bu token’ların ikisi de çökmüştür. Bunun sonucunda ise yatırımcıları likide olmuşlardır. Diğer bazı riskler, güvenlik ve depolama dahil olmak üzere genel kripto para riskleriyle örtüşmektedir. Kullanıcıların stablecoin’lerini de güvenilir bir kripto para cüzdanında saklamaları gerekir. Ayrıca trading yaparken de sadece saygın borsaları kullanmaları gerekir.

Bir Algoritmik Stablecoin Nasıl Çalışır?

Algoritmik stablecoin nedir sorusuna yanıt verdikten sonra algoritmik stablecoin’lerin çalışma mantığına gelmiştir. İşte başlıca algoritmik stablecoin türleri:

Rebase Stablecoin’ler

Rebase stablecoin’ler nasıl çalışır? Stablecoin’in sabitini korumak için rebase stablecoin’ler arzı değiştirir. Rebase stablecoin’ler genelde elastik bir token olarak adlandırılır. Tipik olarak rebase token’ları başka bir varlığa sabitlidir. Sabiti yerinde tutmak için rezervlerin kullanılması yerine fiyat 1 dolarlık sabit değerinin altına düştüğünde yeni token’lar piyasaya sürülerek otomatik olarak dolaşıma girmeleri sağlanır.

Ayrıca algoritma, rebase stablecoin’in sabitlendiği token’ın değeri 1 doların altına düştüğünde token yakımı gerçekleştirir. Bir rebase token’ın arzı oldukça volatiliteli olsa da fiyat dalgalanma göstermez ve sabitlendiği varlığın değerine bağlı olarak hareket etmeye devam eder.

Seigniorage Stablecoin

Algoritmik stablecoin’lerin ikinci türü seigniorage stablecoin’lerdir. Geleneksel finansta seigniorage, madeni paraların nominal değeri ile üretim maliyetleri arasındaki fark anlamına gelir. Olay, sistemin hissesi veya tahvili görevi gören token’ı elinde bulunduranların fiyat farkından kar elde etmelerini sağlamaktır.

Seigniorage stablecoin’ler nasıl çalışır?

Seigniorage stablecoin’lerin çalışma mekanizması projeden projeye değişiklik gösterebilir. Ancak prensip olarak hepsi aynıdır. Stablecoin’lerin finansal sistemi, stablecoin’in değerini düşürmek veya artırmak ve sabit değerine geri döndürmek için farklı olasılıklara karşı koymak adına otomatik eylemler gerçekleştirebilir. Genellikle bunu gerçekleştirmek için sistemin birkaç token’a ihtiyacı olur. Bu token’lar; stablecoin’i, hisse olarak hareket edecek bir token’ı ve tahvil gibi hareket edecek bir diğer token’ı içerir. Hisse senetleri ve tahviller stablecoin arzını kontrol etmek için kullanılır.

Stablecoin’in Değeri Sabit Fiyatının Üzerinde İse Ne Olur?

Sistem, mevcut talebi karşılamak ve sabit değeri 1 dolar olarak tutmak için otomatik olarak daha fazla stablecoin basar. Bu, genişleme mekanizması olarak bilinir. Burada, hisse görevi gören token’a sahip olan kullanıcılar yeni basılan stablecoin miktarına karşılık gelen bir yüzdeyi alırlar. Bu, stablecoin mekanizmasındaki en riskli varlığı taşıdıkları için bu token’ların sahiplerine verilen bir ödüldür. Tabii ki bu token sahipleri daha sonrasında ödül olarak aldıkları stablecoin’leri satabilir. Bu da stablecoin’in fiyatında düşüşe sebep olur.

Bir Stablecoin Sabitini Kaybettiğinde Ne Olur?

Bu biraz zorlu bir durumdur. Sistem toplam arzı azaltmak ve sabitlenmiş değere geri ulaşmak için fazla stablecoin’leri yakmaya çalışacaktır. Buna daralma mekanizması denir. Stablecoin’in değeri 1 doların altındaysa algoritma, kullanıcıların stablecoin’i tahvil görevi gören token ile trade etmesine izin verecek ve böylece stablecoin arzını azaltacaktır.

Ayrıca sistem, kullanıcıların her bir stablecoin için 1’den fazla tahvil token’ı alacağını garanti eder. Stablecoin sabitini geri kazandığında kullanıcılar bir stablecoin için bir tahvil token’ı kullanabilirler. Böylece kazanç elde ederler.

Algoritmik Stablecoin Örnekleri

Algoritmik stablecoin nedir ve nasıl çalışır daha iyi anlamak için örnekleri incelemek faydalıdır. Gelin en popüler örneklerden yola çıkarak algoritmik stablecoin’lerin çalışma mekanizmasına biraz daha yakından bakalım. Aşağıda sizlerin algoritmik stablecoin’lerin mantığını anlayabilmesi adına en çok bilinen örneklere yer verilmiştir.

Basis Cash (BAC) – Do Kwon’un İlk Stablecoin Projesi

Algoritmik stablecoin nedir sorusunun bir tamamlayıcısı olan örneklerinde akla ilk gelecek proje Basis Cash’tir. Terra’nın yaratıcısı Do Kwon’un LUNA dışında başarısız olduğu başka projeleri de vardır. Rick Sanchez takma adı altında ilk algoritmik stablecoin’lerden biri olan Basis Cash’i piyasaya sürmüştür. BAC’ın amacı ise ABD Dolarına 1’e 1 oranında sabitli olmaktır.

BAC protokolü, teminatsız alım güçlerini dengelemek için mali borç trading’i yapan merkez bankalarına benzer şekilde arzı daraltmak ve genişletmek adına oluşturulmuştur. Protokolde yer alan Basis Share (Basis Hissesi), Basis Bond (Basis Tahvili) ve Basis Cash’in trade edilebilir olması amaçlanmıştır.

Do Kwon, BAC token’larını yield farming ve BAC-DAI likiditesi yoluyla dağıtmayı amaçlamıştır.

Ancak Basis Cash (BAC), ABD dolarına sabitini koruyamamıştır. Bu yüzden de bir stablecoin olmayı başaramamıştır. Günümüzde bu coin, 0.01 doların altında trade edilmektedir. Ayrıca yatırımcıların güvenini ve desteğini de kaybetmiştir.

Ampleforth (AMPL)

Ampleforth, Ethereum tabanlı bir protokoldür. AMPL kripto parasının değerini ABD doları ile eşit tutmaya çalışır. Algoritmik stablecoin nedir sorusuna verilebilecek ikinci örnektir. Ampleforth (AMPL), girişimci Evan Kuo ve eski bir kıdemli Google yazılım mühendisi olan Brandon Iles tarafından oluşturulmuştur.

Ampleforth Vakfı (Foundation), Ampleforth protokolünün arkasındaki yönetim ve geliştirme firmasıdır. Takımın resmi LinkedIn sayfasında ise oldukça yüksek sayıda takipçileri vardır. AMPL stablecoin’i rebase türünde bir algoritmik stablecoin’dir. Bunun anlamı ise stablecoin’i cüzdanında bulunduranların sabit sayıda AMPL’ye sahip olmak yerine dolaşımdaki toplam AMPL arzının sabit bir yüzdesine sahip oldukları anlamına gelir.

Toplam arz, mevcut token fiyatına göre daralır veya genişler. Eğer AMPL fiyatı 1 doların üzerindeyse protokol dolaşımdaki arzı artırır. Dolaşıma sokulan yeni token’ları ise mevcut token sahiplerine dağıtır. Ancak AMPL fiyatı 1 doların altına düştüğünde AMPL token arzı azalır.

Tüm Ampleforth cüzdanları bu değişikliklerden etkilenir. Cüzdan bakiyeleri ise orantılı olarak ayarlanır. AMPL sahipleri bu değişiklikten bağımsız olarak aynı token arzını korur. Bu, rebase’den önce AMPL token’larının %1’ine sahip olsanız bile rebase’den sonra toplam arzın aynı yüzdesine sahip olacağınız anlamına gelir.

Sayısız kez belirtildiği gibi buna rebase denir ve günde bir kere gerçekleşir. Olumlu bir rebase fiyat 1.06 ABD Dolarının üstüne çıktığında görülür. Olumsuz bir rebase ise fiyat 0.96 ABD Dolarının altına düşmesiyle olur. Sistemin genel amacı, AMPL’nin piyasa fiyatını 1 dolara geri çekmek için teşvikler sağlamaktır.

TerraUSD (UST)

Algoritmik stablecoin nedir sorusunun son örneği TerraUSD’dir. TerraUSD (UST), Terra blockchain’inin algoritmik stablecoin’idir. Değerini ABD Dolarına sabitlemeyi hedefleyen, getirisi olan ve ölçeklenebilir bir coin’dir. TerraUSD, Terra topluluğuna değer sağlamak ve DeFi uygulamalarına ölçeklenebilir bir çözüm sunmak için tasarlanmıştır. Terra ekosistemi, 2018 yılında Terraform Labs tarafından oluşturulmuştur. Kurucuları Do Kwon ve Daniel Shin’dir.

Hatırlayacağınız üzere Do Kwon aynı zamanda ilk bahsettiğimiz algoritmik stablecoin olan Basis Cash’in (BAC) de kurucusuydu. TerraUSD (UST) arbitrajcıların çalışmaları yoluyla ABD Dolarına sabitlenmeyi amaçlayan bir seigniorage stablecoin’dir. Bu durumda Terra’nın blockchain’inin kripto parası LUNA, UST stablecoin’inin fiyatını dengelemek için kullanılır. Aynı zamanda ağ için bir yönetişim token’ı olarak görev alan LUNA, volatilite sahibi bir kripto paradır.

Terra’nın stablecoin’i UST, LUNA’ya dayanır. LUNA, stablecoin’lerin dengesini korumak için toplam arzını genişleten ve daraltan elastik bir token’dır. Ayrıca arbitrajı da destekler. Örneğin UST stablecoin’ini almak isterseniz LUNA token’ları ile ödeme yaparak UST basmanız gerekecektir.

Bu protokol, bahsedilen LUNA token’larını yakar. Toplam arzı daraltır ve LUNA fiyatında hafif bir artışa neden olur. LUNA çıkarmak için ise UST stablecoin’lerini dönüştürmeniz gerekir. Sonuç olarak UST fiyatları da biraz yükselir.

UST Nasıl Çalışır?

UST’yi Luna ile trade etmenin en büyük sebebi ortadaki arbitrajdır. Arbitraj yapan trader’lar, UST’nin fiyatı 1 doların altındayken LUNA satıp UST alarak ve UST’nin değeri 1 dolardan fazla olduğunda LUNA satın alarak UST’nin fiyatının ABD Dolarına sabitlenmesine yardımcı olurlar. Kullanıcılar herhangi bir zamanda 1 UST’yi 1 dolarlık LUNA ile trade edebilirler. Bu durum tam tersi için de geçerlidir.

LUNA’yı UST karşılığında satarsanız UST mint edilir yani basılır ve LUNA yakılır. 1 UST karşılığında 1 dolarlık LUNA alırsanız UST yanar ve LUNA mint edilir. Teorik olarak UST’nin stabil olduğu durumda bu sistemin gayet normal çalışması gerekir. Örneğin UST 0.95 ABD Dolara düşerse trader’lar bu fiyattan çok alım yapabilir. Ardından ise alımlarını 1 dolarlık LUNA karşılığında satabilir. Sonuç olarak UST arzı azalır ve fiyat tekrar yükselir.

Ancak TerraUSD (UST), Mayıs 2022’de sabitinden kopup ölüm sarmalına girdiğinde küresel bir haber haline gelmiştir. Kurucular bazı rezerv varlıklarını satarak istikrarı sağlamaya çalışmışlardır. Öte yandan algoritma onlara karşı hareket etmiştir. Yatırımcılar ellerindeki token’ları çıkarmaya başladıkça ise toplam LUNA arzı 6.5 trilyona ulaşmıştır. Özetle, LUNA token’ının değeri %99.99 düşmüştür. UST’nin değeri de yaklaşık 0.10 dolara gerilemiştir. Bu olaya ise hiperenflasyon denir.

Algoritmik Stablecoin’lerin Geleceği Nasıl Olacak?

Algoritmik stablecoin nedir sorusuna detaylı yanıt verdiğimize göre bu alanın merkeziyetsiz finans dünyasını daha da ileriye taşıyabileceğini belirtmek gerekir. Ancak mevcut tüm algoritmik stablecoin’lerin deneysel olduğu kanıtlanmıştır. Çünkü sabitlenmiş değerini koruyamayan birçok örnek vardır. Şimdiye kadar algoritmik stablecoin’ler için ana kullanım durumu spekülatif trading olmuştur.

Bununla birlikte algoritmik stablecoin’ler, DeFi alanının inovasyonu ve genişletilmesi için bir fırsat olarak görülmektedir. Aynı zamanda birçok ülke artık onları regüle etmek istemektedir. Hatta çoğu ülke, devlet temelli finansal sistemlere alternatif olarak kendi stablecoin’lerini çıkarmak için araştırmalar yapmaktadır.

Sıkça Sorulan Sorular