Harcanmamış İşlem Çıktısı (UTXO) nedir ve nasıl çalışır diye merak ediyorsanız doğru adrestesiniz demektir. UTXO, Harcanmamış İşlem Çıktısı kavramının kısaltması olarak kullanılır. Günlük hayatta itibari paralarla yapılan işlemlerden arta kalan para üstü kavramının dijital karşılığıdır. Konsept her ne kadar basit gözükse de kripto para ekosistemi için oldukça önemlidir. Dolayısıyla UTXO nedir ve nasıl çalışır iyi anlaşılması gerekir.
Öyleyse başlayalım!
BeInCrypto Telegram Trading Topluluğuna katılın: Kripto para projeleri ve NFT’leri tartışın, alternatif kripto para platformları hakkındaki incelemeleri okuyun. PRO trader ve uzmanlarımızdan tüm sorularınıza yanıtlar alın!
BeInCrypto Telegram — Şimdi Katıl!
- UTXO Nedir?
- Bir UTXO Nasıl Oluşturulur?
- UTXO Nedir ve Nasıl Çalışır?
- Harcanmamış İşlem Çıktısına (UTXO) Örnek
- UTXO Konsolidasyonu Nedir ve Nasıl Çalışır?
- Arta Kalanları Birleştirmek Neden Önemli?
- Avantajları
- Dezavantajları
- UTXO vs. Hesap (Account) Modeli
- UTXO’nun Blockchain Ekosistemindeki Rolü
- Sıkça Sorulan Sorular
UTXO Nedir?
UTXO, bir işlem sırasında kullanılan kripto paradan geriye kalan yani kullanılmayan kısım demektir. Bir kripto para işleminden geriye kalanlar, başka bir işlemin girdisi olana kadar “harcanmamış” durumdadır. Dolayısıyla buna Harcanmamış İşlem Çıktısı (UTXO) denir. Söz konusu bu kavram kripto para ekosisteminde önemli bir yere sahiptir, örneğin blockchain’lerdeki fonların sahipliğini izlemede kullanılır.
Harcanmamış işlem çıktıları, günlük hayatta itibari para ile yapılan alışverişteki para üstü gibidir. Terim olarak kullanımı ise “change/balance” şeklindedir.
Bunu kısa bir örnekle açıklarsak, diyelim 1 BTC değerinde bakiyeniz var ve 0.1 BTC’lik bir şey satın almak istiyorsunuz. Satıcıya 0.1 BTC gönderirsiniz ve geriye kalan 0.9 BTC’niz sizin UTXO’nuz olur. Ardından bu kalan parayı, yani harcanmamış işlem çıktısını gelecekte daha fazla satın alma veya transfer için kullanabilirsiniz.
Her ne kadar bu basit bir konsept gibi gözükse de işlevi blockchain’lerdeki tüm UTXO’ların kaydedilmesidir. Bu sayede isteyen herkes bunları görüntüleyebilir. Dolayısıyla her biri “exit point” olarak bilinen eşsiz bir tanımlayıcıya sahiptir. Çıkış noktası, bir önceki işlemdeki hash kodu ve bu işlem içindeki çıktının indeksine karşılık gelir.
Kullanıcılar bir işlem oluşturmak istediğinde, girdi olarak kullanmak üzere bir veya daha fazla UTXO seçer. Örneğin, Bitcoin ağındaki bir işlemden kalan 2 BTC ve 4 BTC değerinde iki UTXO’nuz var diyelim. Ancak siz 4.5 BTC değerinde bir ürün satın almak istiyorsunuz. İşte bu nedenle faturayı karşılamak adına her iki UTXO’yu da göndermeniz gerekir. Bu işlem, “para üstü” aldığınızda tamamlanır ve 0.5 BTC değerinde yeni bir UTXO elde edilir.
Elinizdeki UTXO’ların toplamı, gönderilen miktara ve gaz ücretlerine eşit ya da daha fazla olmalıdır. Ayrıca bir işlem için bir UTXO tüketildiyse, yeniden kullanılmamaktadır.
Her UTXO kendine özgü bir adrese sahip ve dolayısıyla iki defaya mahsus şekilde işlemlerde kullanılabilir. Bir işlem sonrası UTXO alındığında genellikle karşımızda iki adres görürsünüz. Bunlardan birisi alıcı, diğeri ise para üstünün adresidir. Kısacası para üstü adresi kalan UTXO’nuzun gönderildiği adrestir.
Bir UTXO Nasıl Oluşturulur?
Bir kullanıcı UTXO modeli kullanan bir blockchain üzerinde işlem yaptığı zaman, bir yeni UTXO oluşturulur. Diğer bir adı Harcanmamış İşlem Çıktısı olan bu kalan değer, sonrasında başka bir işlemde girdi olarak hesaba katılır.
Harcanmamış bir işlem çıktısı oluşturmak için öncelikle bir girdi olması gerekir. Bu girdiden geriye kalacak olan, basitçe bir işlemde kullanılabilecek, bir UTXO yaratır. Referans verilen bu UTXO da harcandıktan sonra yerine yeni bir UTXO gelir. Yani buradaki çıktılar bir işlemdeki alıcılar gibidir. UTXO’lar burada alıcının kaç token elde edeceğini ve yeni girdiler için geriye ne kadar kalacağını gösterir.
UTXO Nedir ve Nasıl Çalışır?
Şu anda çoğu blockchain hangi kullanıcının hangi coin’lere sahip olduğunu takip etmek için UTXO modelini kullanmaktadır. UTXO çalışma sistemi eşzamanlı olarak alıcının açık anahtarına bir veya daha fazla Bitcoin UTXO’su gönderir. Böylece alıcı bu UTXO’ları kendi eşzamanlı işlemlerinde girdi olarak kullanabilir.
UTXO’lar blockchain’de saklanır ve fiziksel olarak tıpkı bir bozuk para değerindedir. Bu şekilde bir coin’iniz yani UTXO’nuz varsa, onu başkasına vererek harcayabilirsiniz. Bir kez verilen UTXO, sizin olmaktan çıkar ve bir daha harcayamazsınız. Ayrıca bir işlemde kullanıldıktan sonra da artık cüzdanda yer almaz. Ancak işlem geçmişinin bir parçası olarak blockchain’de kalmaya devam eder. Yeni bir işlemden kalan bir bakiye olduğunda bunu yeni bir UTXO olarak kaydeder.
Harcanmamış İşlem Çıktısına (UTXO) Örnek
UTXO nedir ve nasıl çalışır daha iyi anlamak adına gelin bunu bir örnek üzerinde inceleyelim. Diyelim ki Ahmet Mehmet’e 3 BTC göndermek istiyor ve bunun için Bitcoin cüzdanında UTXO’ları var.
Bu UTXO’lar Ahmet’in 2 BTC aldığı önceki bir işleme aittir. Ayrıca Ahmet’in farklı bir işlemden gelen 1.5 BTC’lik bir UTXO’su daha vardır. Şimdi Ahmet’in Mehmet’e 3 BTC gönderebilmesi için her iki UTXO’yu da girdi olarak kullanması gerekir.
Ancak bu işlem tamamlandığında da yine karşımızda iki farklı çıktı olacak. İlk olarak Mehmet 3 BTC’lik bir UTXO alarak bunu gelecekteki işlemlerini tamamlamak için kullanabilecektir. Toplam girdi değeri olan 3.5 BTC ile Ahmet’in göndermek istediği 3 BTC arasında 0.5 BTC vardır. Bu miktar ise Ahmet’e yeni bir UTXO olarak dönecektir. Ahmet bunu daha sonra yapacağı diğer işlemleri tamamlarken kullanabilecektir.
UTXO blockchain, bir işlemdeki harcanmamış işlem çıktısını kullanmanın karışıklığını önlemek için konsolidasyon hizmeti sunar. Diğer bir ifadeyle vade uzatma denilen bu sistem nasıl çalışır gelin inceleyelim.
UTXO Konsolidasyonu Nedir ve Nasıl Çalışır?
UTXO konsolidasyonu, birden fazla UTXO’yu tek bir çıktıda birleştirmek demektir. Bu şekilde hem ücretler azalır hem de gizliliği artar.
Yukarıda da gösterildiği gibi, bir işlem yapıldığında tüm UTXO’lar girdi olarak dahil edilir. Dolayısıyla ne kadar fazla UTXO, o kadar fazla girdi demektir. Bu da gaz ücretlerinin yükselmesine yol açar. Ancak UTXO’larınızı birleştirerek, girdi sayısını azaltabilir ve ücretlerden tasarruf edebilirsiniz.
Harcanmamış işlem çıktısında konsolidasyon yani birleştirme, akıllı kontrat oluşumunu destekler. Birden fazla UTXO’nun tek bir çıktıda birleştirilmesi, yalnızca belirli koşullar yerine getirilmesi durumunda harcanabilir bir yapı kazanır. Bu aynı zamanda bir emanet (escrow) kontratı oluşturmayı da sağlar.
Birden fazla UTXO’yu birleştirmenin (konsolidasyon) iki temel şekli var:
- Manual birleştirme
- Otomatik birleştirme
Manuel konsolidasyon işleminde istenen miktara ulaşmak için tüm UTXO’lar girdi halinde tek bir işleme aktarılır. Ardından ise toplanan bu tutar tek bir çıktı olarak geri döner.
Otomatik konsolidasyon ise bu işlemin doğrudan yapılmasını sağlar. Yani yapılan her işlemden sonra kalan harcanmamış kısım otomatik olarak tek bir çıktı haline getirilir.
Özellikle aktif bir Bitcoin kullanıcısının UTXO konsolidasyonları ile gaz ücretlerinden tasarruf etme şansı vardır. Bu noktada kripto para cüzdanınızın konsolidasyonu destekleyip desteklemediğinden emin değilseniz, sağlayıcınıza danışın. Ya da cüzdanın ayarlar menüsüne, harcanmamış işlem birleştirme seçeneği, var mı yok mu diye göz atın.
Arta Kalanları Birleştirmek Neden Önemli?
Harcanmamış İşlem Çıktılarının önemine dair bazı ipuçları:
- Dilden bağımsız akıllı kontrat geliştirme: UTXO tabanlı akıllı kontratlar ile kendi mutabakat mekanizmasını geliştirebilir ve bunu diğer dillerden bağımsız şekilde yapabilirsiniz.
- Çifte harcamayı önler: Bir UTXO yalnızca bir kez harcanabilir. Bu da aynı kripto paranın birden fazla kez harcanamayacağını garanti ederek blockchain teknolojisine güç verir.
- Atomik swapping ve merkeziyetsiz borsa desteği: Atomik swapping sayesinde üçüncü taraflar dahil edilmeden P2P işlem yetkisi verir. UTXO’lardaki atomik swapping özelliği, kullanıcı cüzdanları arasında doğrudan kripto para trade edilmesinden daha iyidir.
- Ölçeklenebilirlik avantajları: UTXO’nun kendi işlem mekanizmaları, her işlemi ayrı bir olay olarak işleyerek kripto para ağlarının hesaplama yükünü azaltır.
- Gizlilik ve güvenlik: Her UTXO işlemi için yeni adres bir oluşturulur, bu da yapılacak işlemin izini sürmeyi zorlaştırır. Dolayısıyla bir blockchain ağına da hem gizlilik hem de güvenlik desteği sağlar.
- Esneklik: Bir UTXO önceden belirlenmiş bir değere sahip olmadığı için standart bir itibari paradan esnektir. Yani her miktara bölünebilir ve bu sayede farklı işlemlere uygun hale gelir.
Avantajları
Harcanmamış işlem çıktılarını (UTXOs) birleştirmenin bazı faydaları:
- Saniye başına işlem sayısı blockchain ağının hızına bağlıdır. Bu model ise doğrudan blockchain ölçeklenebilirliği artırır.
- Her bir işlem için yeni bir adres yaratılır ve bu da takibi zorlaştırarak blockchain ağına gizlilik katar.
- UTXO, kimlik doğrulamayı kolaylaştırır ve işlemlerin her biri eşsiz olduğu için takibi sınırlıdır. Bu da meydana gelebilecek olası çift harcamaları önler.
- Blockchain dışı işlemlerin de güvenilen bir dış zincirde yapılmasını sağlar. Bu da ağ ölçeklenebilirliği ve gizliliği konusunda artı bir değer katar.
- Diğer modellerle birlikte çalışabilirliği olmayan akıllı kontratlara aracı olur.
Dezavantajları
UTXO birleştirme modelinin bazı olumsuz yanları:
- Her bir UTXO ayrı ayrı imzalandığı için bazen işlem ücretleri daha yüksek hale gelir.
- UTXO “dust” birikimine yol açabilir. Toz (Dust), minimum işlem tutarından düşük ve harcanamayan küçük miktarlardaki kripto paralardır. Ancak zaman içinde “toz birikebilir” ve harcanabilir bir boyuta gelebilir.
- UTXO’lar depolama açısından verimli değillerdir. Her biri bir işlemden elde edilen ayrı bir çıktıyı gösteren bu yapılar ayrı olarak depolanır. Dolayısıyla da özellikle çok sayıda işlemle uğraşan uygulamalarda hız ve depolamayı aksatabilir.
UTXO vs. Hesap (Account) Modeli
Harcanmamış işlem çıktısı (UTXO) modeli, bankalar ve bazı blockchain’ler tarafından kullanılan hesap tabanlı modellerden farklıdır. Hesap bazlı modeller, tüm işlemlerin hesap bakiyesinde gösterilmesini sağlar. UTXO modeli ise her işlemi ayrı ayrı tutar. Bu da, paranın banka bakiyesindeki gibi tek bir gösterimi değil ayrı faturalarda tutularak takibini zorlaştırır.
Ancak geleneksel bankacılıktan farklı olarak, UTXO’lar parayı bir birim yerine bir nesne olarak ele alır. Her nesnenin geçmişi üzerinde saklanır ve gerektiğinde harcanabilir tutulur. Bu da gönderim sonrası alıcının miktarı kontrol etmesini gerektirir.
Bu arada, hesap modelinde her bir kullanıcı için ayrı bir hesap oluşturulur. Bu da, her hesabın takip edilmesi ve bakiyesinin kontrol edilmesi demektir.
Bu iki model arasındaki bazı temel farklılıklar:
| Muhasebe Hesap Modeli | UTXO Modeli |
| İşlemler için daha az depolama alanı gerektirir | İşlemler için daha fazla depolama alanı gerektirir |
| Finansal durum node’lara kaydedilir | Finansal durum işlemlere kaydedilir |
| Düşük güvenlik | Yüksek güvenlik |
| İşlem hesabı karmaşık | İşlem hesabı basit |
| Toplum işlem yapmada yüksek verimlilik | Toplu işlem yapmada düşük verimlilik |
UTXO’nun Blockchain Ekosistemindeki Rolü
UTXO nedir, nasıl çalışır ve ekosisteme sağladığı faydalar nelerdir sorularına değindik. Özetlemek gerekirse UTXO, Bitcoin ve bazı kripto paralar için hayati bir öneme sahip. Bir Bitcoin gönderme işleminde, ağa ne kadar dijital para gönderildiğini ve ne kadarının teslim edildiğini yansıtır. İşlemden arta kalan “para üstü” ise Harcanmamış İşlem Çıktısı (UTXO) olarak göndericiye teslim edilir.
Sıkça Sorulan Sorular
UTXO ne demek?
UTXO işlemi nasıl çalışır?
Bitcoin neden UTXO sistemini kullanıyor?
Bitcoin UTXO’ları nerede depolanır?
Hangi blockchain’ler UTXO sistemini kullanıyor?
Cardano’da UTXO nedir?
Sorumluluk Reddi
Sorumluluk Reddi: Trust Project yönergelerine uygun olarak bu web sayfasındaki eğitim içeriği, iyi niyetle ve yalnızca genel bilgilendirme amacıyla sunulmaktadır. BeInCrypto yüksek kalitede bilgi sağlamaya, derinlemesine araştırma yapmaya ve okuyucular için bilgilendirici içerik oluşturmaya öncelik verir. Ortaklar, şirketi makalelerdeki yerleşimler için komisyonlarla ödüllendirebilir. Ancak bu komisyonlar tarafsız, dürüst ve yardımcı içerik oluşturma sürecini etkilemez. Bu bilgilere dayanarak okuyucu tarafından gerçekleştirilen herhangi bir işlemin riski kesinlikle okuyucunun kendisine aittir.
