Ethereum temelde, gEth adında bir bilgisayar programıdır. Bu bilgisayar programı, EVM adı altında bir sanal makineyi içeriyor. Ethereum sanal makinesi her bir Ethereum madencisinin aynı anda çalıştırdığı bir bilgisayar dersek yanlış bir teşbih yapmış olmayız. Bu makine ile etkileşime geçebilmek için 3 aktör bulunuyor: birincisi kullanıcılar, transferleri ağa gönderir; ikincisi geliştiriciler, akıllı kontratları ağa deploy eder; üçüncüsü de madenciler, EVM’i bilgisayarda çalıştırarak bu işlemleri onaylar. Yani EVM, dünya üzerinde aynı anda en çok bilgisayarda çalışan sanal makine/evrensel bir güven bilgisayarı diyebiliriz.
EVM oldukça önemli bir teknoloji fakat çeşitli limitleri bulunuyor, bu limitleri EVM yani Ethereum sanal makinesi çalıştıran tüm zincirlerde görebiliyoruz. EVM çalıştıran her bir zincir (Avalanche, Aurora, Ethereum vs.) bir noktada işlemlerde pahalılık ile karşılaşıyor. Bu sorunu çözmek için geliştirilen yöntemlerden birisi de rollup’lar.
Rollup’ları modüler blockchain yazımda ve Fuel Network yazımda uzun uzun anlattım. Kısaca hatırlayalım; her işlemi tek zincirde yapmaya çalışınca bir yerde sınırlarla karşılaşıyorduk, bu yüzden işlemleri zincir dışı yapıp kanıtlarını ana zincire göndermek için kullanılan teknolojiydi. Optimistic rollup’lar fraud proof kullanırken ZK rollup’lar validity proof kullanıyordu.(fuel yazısında anlatmıştım) ZK rollup’lar sıfır bilgi teknolojisini kullandığı için önüne çeşitli zorluklar çıkıyor.
ZK Rollup
Zk Rollup’ın temel fikri, çok sayıda işlemi bir rollup bloğunda toplamak ve bu blok için kısa ve öz bir kanıt oluşturmaktır. Sonrasında bu kanıtı birinci katmanda onaylatarak state’i güncelliyor ve işlemlerimiz onaylanmış oluyor. Kanıtı doğrulamak, işlemlerin her birini yeniden hesaplamaktan çok daha ucuz olduğundan işlem ücretlerinde ciddi bir düşüş görüyoruz. Fikir olarak çok iyi dursa da ZK rollup’ların Ethereum Sanal Makine uyumlu olması çok zor. İşte burada bir compile yani değiştirme olmadan direkt ZKevm geliştirmeye çalışan scroll’u ve rakiplerini göreceğiz.
ZK rollup’ları incelediğimizde ASIC (Application Spesific Integrated Circuit) yani her bir ZK rollup kendi üzerinde sadece bir tane spesifik uygulama çalıştırabiliyor. Örneğin: DYDX kaldıraçlı merkeziyetsiz bir borsa, Deversifi order book tabanlı bir dex, İmmuntable X bir NFT marketi gibi… Bunların hiçbiri birbiriyle etkileşime geçemediği için bir sanal makineye ihtiyaç duyuyorlar.
Starknet, Cairo adında bir sanal makine çalıştırıyor ama EVM geliştiricilerine de ihtiyaç duyduklarından WARP adı altında Solidity to Cairo complier’ini yayınladı. Diğer rolluplar Starknetin aksine direkt EVM çalıştırmaya çalışıyorlar.
Polygon Hermez: Zk kanıtlarına uygun olmayan ve EVM’de olan bazı fonksiyonlar var: call, exp, create gibi. İşte bu fonksiyonları daha mikro hale getirerek EVM’i çalıştırmaya çalışıyor Polygon Hermez’in uVM’i.
ZKsync: Solidity, Vyper, Rust kodlarını LLVM denen kendi sanal makinesinin kodlarına çevirir ve çalıştırır. Bu sayede birçok farklı kodlama dili ile kodlanabilir fakat Ethereum Sanal Makine’de çalıştırmaz, kendi sanal makinesini çalıştırıyor. Direkt EVM çalıştırmaması maalesef yine sorunlarla karşılaşmamızla sonuçlanıyor.
Evrensel EVM – Scroll Rollup
Rakiplerinden farklı olarak Scroll: EVM, Rust veya Vyper kodlarını anlayacak şekilde dizayn edilmedi. Yalnızca EVM bytecode’ları anlayacak şekilde tasarlandı. Bu sebeple mevcut ZK rollup’lar EVM çalıştırmıyor. Solidity programını kendi sanal makinesine compile ediyorlar. Scroll ise onlardan farklı olarak direkt EVM bytecode’u çalıştırmaya çalışıyor. Bu aynen Ethereum’un mainnetine getirilmek istenen ZKevm modeline benzediğinden ileride Scroll’u çok daha iyi yerlerde görebiliriz. Aşağıdaki görseli incelerseniz fark edeceksiniz ki aslında EVM’e en uyumlu çalışabilecek sanal makineyi geliştiren ekip Scroll. Bu yüzden kendilerini yakın takibe almakta fayda var.
Kaynaklar: Degate – Scroll.io – Ethereum – prnewswire – vulcanpost
Sorumluluk Reddi
Sorumluluk Reddi: Trust Project yönergelerine uygun olarak BeInCrypto, haberlerde tarafsız ve şeffaf raporları garanti eder. Bu haber makalesi doğru ve güncel bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Ancak okuyucuların bu içeriğe dayalı herhangi bir karar vermeden önce tüm bilgileri bağımsız olarak doğrulamaları ve bir profesyonele danışmaları tavsiye edilir.
