Rollup Nedir?
Rollup kavramının ne olduğunu kısaca bir hatırlatmak istiyorum. Bizler tüm işlemleri tek bir zincirde yapmak istediğimizde bir yerde blok zincirde açık veriyorduk. Hızlı ve merkeziyetsiz oluyorsa pahalı oluyor, ucuz ve hızlı olunca merkezi oluyordu. İşte bu yüzden monolitik zincirlerde tüm işlemleri toplamak yerine işlemleri zincir dışında yapıp kanıtları topluyor ve bu kanıtları ana ağda onaylatıyoruz. Rollupları basitçe böyle anlatabiliriz.
Bu kanıtların iki çeşidi var :
- Validity proof (geçerlilik kanıtları): Bu teknolojiyi kullanan rollup çözümleri genelde sıfır bilgi ispatlarını kullanıyor. Bu kanıt çeşidinde makbuzlar kriptografik yöntemlerle küçük hale getiriliyor ve Ethereum’a yollanıyor. Snark ve Stark olarak iki farklı kanıt/rollup çeşidi bulunuyor ancak bu yazıda bunları değil, optimistic rolluplardan birini konu alacağız.
- Fraud proof (dolandırıcılık kanıtları): Bu kanıt yöntemini kullanan rolluplara optimistic rollup ismi veriliyor. Aslında Fraud proof bir kanıt çeşidi değil, Rollup’larda gerçekleşen tüm işlemlerin makbuzlarını, doğruymuş gibi (optimistic) bir şekilde Ethereum’a yolluyor. Eğer rollup node’larından biri bu makbuzlardan birinde yanlışlık olduğu yönünde itiraz ederse Ethereum’daki akıllı kontrat bunu taramaya başlıyor. Bu sayede varlıklarınız güvende kalıyor.
Optimistic rollup çözümünün ZK rolluplara göre birçok farklı avantajları ve dezavantajları var.
- EVM uyumlu olması: Ethereum, en geniş geliştirici kitlesini barındıran blok zincir, e haliyle birçok farklı blok zincir oradaki geliştirici kitlesine ihtiyaç duyuyor. Bu yüzden de ya direkt Ethereum compatible (uyumlu) oluyor yada EVM çalıştıran ek zincirler/ ikinci katman çözümleri üretme yolunu tercih ediyorlar. Aurora, Avalanche c chain, MoonBeam ve benzeri örnekler verilebilir. Bunun gerçekten bir avantaj sunup sunmadığını tartışacağız.
- Ethereum Dank Sharding ile beraber neredeyse sıfıra yakın işlem ücretleriyle karşılaşacak olmamız, hızlı kesin sonuca ulaşabilmesi gibi avantajları var.
Fuel Network Nedir?
Şimdi gelelim Fuel’e: Blok zincirlerde bakiyelerin/işlemlerin tutulması için iki metot var: Biri hepimizin hakim olduğu ve Ethereum, Avalanche gibi zincirlerin kullandığı Account based metot, bu metodu anlamak çok kolay. Basitçe bankadaki sistemlere benzetebiliriz. Diyelim ki Ethereum zincirinde 10 Ethereum’unuz var ve 3 Ethereum’u bir hesaba göndereceksiniz. İşlem çıktısı olarak sizin hesabınızda 7 Ethereum kalır ve karşıdakinin hesabına da 3 Ethereum eklenir.
UTXO ise biraz farklı çalışıyor. Bitcoin, Cardano bu metodu kullanan bazı zincirler. UTXO yapısı nakit paralara benzer şekilde çalışıyor. Siz 20 TL’lik ödemeyi yapmak için önce 100 TL’lik banknot verirsiniz ve 80 TL geri alırsınız. Diyelim ki elinizde 100 Bitcoinlik UTXO var, siz eğer 20 bitcoin göndermek isterseniz; girdi olarak 100 Bitcoinlik UTXO girer ve çıktı olarak 80 bitcoinlik UTXO size geri dönerken 20 Bitcoinlik UTXO karşı tarafa geçer. Ethereum tarzındaki zincirler paralel işleme müsade etmezken UTXO yapısında paralel işlemler mümkün. Peki konumuzla ilgisi ne? Çünkü Fuel, klasik optimistic rolluplardan farklı olarak olarak account based değil, UTXO tabanlı bir zincir.
Optimistic rollup çözümünün ne olduğunu basitçe anladık. Arbitrum, Optimism EVM çalıştıran bazı Optimistic rollup örnekleri. Bu zincirler de bir yerde Ethereum ve diğer EVM tabanlı zincirlerin sınırlarına takılıyor. Farklı çözümlere ihtiyaç duyuyoruz.
İşte burada Fuel ve FuelVM karşımıza çıkıyor.
Fuel de bir optimistic rollup, diğer rolluplardan farklı olarak paralel işlemleri mümkün kılan yapısıyla geliyor. Geliştirici ekibinde Celestia ekibinden de birçok mühendis bulunan Fuel’in avantajları neler?
- Paralel işlem yürütme
- FuelVM ile çok daha yüksek ve hızlı işlemler
- Üstün bir geliştirici deneyimi (sway ile): EVM’deki ısrarın sebebi neydi? Geliştirici kitlesi ve geliştirici deneyimi. Fuel ekibinin geliştirdiği sway ile beraber buna da çözüm bulunuyor.
- En hızlı execution (uygulama) katmanlarından biri olması ve birçok farklı zincire entegre edilebilir yapıda olması.
Fuel ürünü henüz sadece geliştiricilere açık ve yakında Testnetinin çıkmasını bekliyorum. Testnette ve mainnette kullanmak, ekibe geri bildirimde bulunmayı önemli görüyorum.
Kaynak: Horizen Academy, Starkware, TobbyKitty, OrientusPrime, Glassnode Academy, Fuel-Labs
Sorumluluk Reddi
Sorumluluk Reddi: Trust Project yönergelerine uygun olarak BeInCrypto, haberlerde tarafsız ve şeffaf raporları garanti eder. Bu haber makalesi doğru ve güncel bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Ancak okuyucuların bu içeriğe dayalı herhangi bir karar vermeden önce tüm bilgileri bağımsız olarak doğrulamaları ve bir profesyonele danışmaları tavsiye edilir.
