Daha fazla görüntüle

DAO Nedir? Merkezi Olmayan Otonom Organizasyon Rehberi

8 mins

DAO nedir sorusunu yanıtlamadan önce belirtmeliyiz ki hem akademik hem de günlük söylemde ortaya çıkan en yaygın konulardan biri yönetişimin meşruiyetidir. Hangi form en uygunudur? Liberal demokrasi azınlığın bir tiranlığı mıdır? Sosyal demokrasi de çoğunluğun bir tiranlığı mıdır? Demokrasinin kendisi sadece gizli bir hiyerarşik yapının bize yansıyan cilası mıdır? Bu ve diğer sorular neredeyse ilk şehir devletleri kadar eskidir.

Bir hükümdar başkaları adına yönetme gücüne sahip olduğunda ahlaki tehlikeler ortaya çıkabilmektedir. Merkezi Olmayan Otonom Organizasyon (DAO), bu asırlık yönetişim meşruiyet sorununu çözme konusunda etkili bir girişimdir. DAO nedir ve bu iddialı projeyi nasıl gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır? Haydi şimdi bunu inceleyelim.

DAO Nedir?

dao nedir
Asıl – Vekil Sorunu: Wikipedia

Issız bir adada gemi kazası geçirmiş yüz kişi hayal edin. Hayatta kalmaları için iş birliği yapmaları gereklidir. Bunu yapabilmek için ise bazı temel kurallara uymaları gerekmektedir. Bir düzen içerisinde uyulması gereken kurallar varsa orada kural koyucular ve bunun uygulayıcıları yer alacaktır.

Belirtilen bu iki grup asıl-vekil ikilemini ortaya çıkarmaktadır. Başkaları adına karar verenlere vekil, diğerlerine asıl denir. Karar verici yani vekil eylemlerinin riskini başkalarıyla paylaştığı için bu durum kaçınılmaz olarak müvekkil açısından daha büyük bir risk oluşturmaktadır. Ne de olsa kararın sonuçlarının tüm ağırlığını müvekkilin kendisi çekmek zorunda kalacaktır.

Ayrıca bir vekilin kendi kişisel menfaatlerini müvekkilin menfaatlerinin üzerinde görmesi de sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Bu durum kaçınılmaz olarak yaşanmaktadır çünkü temsilcilerin hareketleri hiç bir zaman tam olarak izlenememekte ve kontrol edilememektedir. Geleneksel organizasyonlar içerisindeki yasal sözleşmeler ve mahkeme sistemi bu ahlaki tehlikeleri hafifletirken, merkezi olmayan otonom organizasyonlar (DAO) hem riskleri hem de bunları yönetmenin maliyetlerini büyük ölçüde azaltmaktadırlar.

DAO’lar Nasıl Yönetilmektedir?

DAO nedir sorusunu en çok da DAO’yu yöneten birileri var mı sorusu takip etmektedir. Merkezi olmayan özerk bir organizasyon, kendi kendine uyguladığı kuralları veya protokolleri kolaylaştırabilmek için blockchain kullanır. Tabii ki blockchain akıllı kontratları ile bu kuralların saklanılması token kullanıcılarını ağı korumaya ve kurallar için oy vermeye teşvik etmektedir.

Aşağıda belirtilen üç adım bir DAO oluşturmaktadır:

  • Öncelikle geliştiricilerin kodlamaya çalıştıkları yönetişim sorununu tam olarak kavramaları gerekmektedir. Bundan sonraki adım ise DAO’nun temelini oluşturmak için başarılı bir akıllı kontrat oluşturmak olacaktır.
  • Geliştiriciler tarafından kötü niyetli hareketlerin ödül-ceza sistemi içerisindeki yerini dengede tutmak adına, mesela para basımı gibi konularda, tokenomics denen politikalar tanımlanmaktadır.
  • Geliştiriciler genellikle diğer stakeholder’lar ile aynı token’ları stake eden bir blockchain destekli DAO’yu tercih etmektedir. Bu sayede piyasada bir güç dengesizliği oluşmasına mani olunmaktadır. Akabinde ise zaman içerisinde çoğu geliştirici stake’lerini bırakmaktadır.

Sonuç olarak DAO nedir sorusu beraberinde nasıldır sorusunu da getirmektedir. DAO’lar hem şeffaf hem de özerk bir yapıya sahiptir. Herhangi birinin sahip olduğu token adedi, o kişinin oy hakkı üzerindeki en etkili unsur olarak değerlendirilmekte ve kişinin yeni yönetişim tekliflerine katkı sağlamasına imkan tanımaktadır.

DAO’larda çoğunluğun oluşturulması ve oy kullanma süreci farklılık göstermektedir.

DAO Hakkında Her Şey

İlk DAO 2016 yılında ‘The DAO’ ismiyle Ethererum blockchain’i üzerinde oluşturulmuştur. Ne yazık ki bu sürecin başındayken, The DAO ciddi bir hacker saldırısı sonucu sömürüye uğramıştır. Ethereum için bir fork ile sonuçlanan bu saldırı ile 150 milyon dolar değerindeki ETH DAO havuzlarında kilitli kalmıştır.

Bu fonların geri kazanılması amacıyla bazı Ethereum geliştiricileri şu ana ait bir hard fork oluşturmaya karar vermiştir. Orijinal Ethereum blockchain’i Ethererum Classic olarak ETC coin ile devam etmektedir. Söylemek gerekir ki bu durum DAO’nun itibarı açısından kötü bir başlangıç olmuştur. Ancak, DeFi protokollerinin ortaya çıkmasıyla birlikte DAO’lar merkeziyetsiz finans (DeFi) için ayrılmaz bir konuma gelmiştir.

DAO’ları Anlamak Adına Bir Kıyaslama

dao nedir

DAO nedir sorusunun cevabını anlamanın en iyi yolu bu uygulamayı farklı farklı DeFi protokolleri ve kripto paralarla birlikte incelemektir:

  • Bitcoin – en temel DAO kurallarını temsil etmektedir. Temel olarak blockchain kullanıcıların işlemlerini yürütebilmek, doğrulamak ve blockchain’e yeni bloklar eklemek için açık erişime izin veren eşler arası (P2P) ağ olarak görülmektedir. Başka bir deyişle, Bitcoin özerk ve merkeziyetsiz bir node’lar organizasyonudur. Bitcoin, DAO’ların karakteristik özelliği olan karmaşık yönetim kurallarından yoksun olduğu için merkeziyetsiz ve otonom bir organizasyon olarak görülmemektedir.
  • Ethereum – akıllı kontrat yeteneğine sahip olduğu için 2. nesil blockchain’leri temsil etmektedir. Akıllı kontratlar, DAO’ların mümkün olabilmesi adına gerekli olan bileşenler olarak görülmektedir. Öte yandan Ethereum’un kendisi bir DAO değildir ancak DAO projeleri geliştirebilmek için var olan bir çerçeve niteliği taşımaktadır. Örneğin, tıpkı Unreal Engine 4’ün bir oyun değil de video oyunları oluşturabilmek adına bir sistem olmasına benzemektedir.
  • Uniswap – Automated Market Makers’a (AMM’ler) öncülük etmiş olan ilk DeFi protokolü olarak görülmektedir. Bu durum onu en popüler merkeziyetsiz borsa (DEX) haline getirmiştir. Şu anda Uniswap, likidite sağlayıcıları (yield farmer’lar) tarafından likidite havuzlarında 6.8 milyar dolarlık TVL’ye (toplam kilitli değer) sahiptir. Ağın, iyileştirmelere oy vermek ve likidite havuzlarını finanse edebilmek için kullandığı kendisine ait olan UNI token’ı bulunmaktadır. Bu nedenle Uniswap tam gelişmiş bir DAO olarak görülmektedir. Ancak yeni yönetişim kuralları önermek veya mevcut olanları değiştirebilmek için UNI’nin toplam arzının %1’ine sahip olmanız gerekmektedir.
  • MakerDAO – DAO’nun en kapsamlı örneğidir. Uniswap veya Compound’a benzer bir DeFi protokolü olarak, borç verme amacıyla Ethereum üzerinde çalışmaktadır. MakerDAO’nun stablecoin’i DAI ve yönetişim token’ı MKR olarak 2 token’ı bulunmaktadır. MakerDAO Vakfı; katkıda bulunanları teşvik etmek, seçmen katılımını artırmak ve yönetişim süreçlerini merkezden uzaklaştırabilmek amacıyla MKR token’ı dağıtmaktadır. Vakfın amacı, tüm token’ları ağın paydaşlarına dağıtarak kendini en etkili şekilde ortadan kaldırmaktır.

DAO’lar Kompleks ve Değişken Yapıda Olabilir

Uniswap’ı MakerDAO ile karşılaştırdığımızda sahip oldukları kuralların büyük farklılıklar yarattığı görülmektedir. Uniswap protokolü, UNI arzının %1’ine sahip olma zorunluluğu getirmektedir. Uniswap bu sayede kullanıcıların %90’ından fazlasının ağda söz sahibi olmasını etkin bir şekilde engellemektedir. Öte yandan MakerDAO organizasyonunun önümüzdeki birkaç ay içerisinde dağılmak üzere olduğu görülmektedir.

Buna göre uygun olan, DAO’nun herhangi bir merkezi denetçisinin bulunmamasıdır. Buna paralel olarak ise DAO’lar yarı merkezi bir konumda başlamaktadır. İlk olarak çekirdek geliştirici ekip protokol büyüdükçe protokole yönelmekte ve daha fazla kullanıcıyı organizasyona katmaya çalışmaktadır. Kullanıcı sayısı ne kadar artarsa stakeholder havuzu da o kadar genişlemiş olmaktadır. Bu durum momentumun tam merkeziyetsizliğe doğru yol almasını sağlayacaktır.

Bir DAO Nasıl Çalışır? DAO Nedir?

DAO nedir sorusunu cevapladığımıza göre DAO nasıl çalışır konusuna değinmemizin zamanı gelmiştir. Söz gelimi video oyunları tasarlayan bir şirkette çalışmakta olduğunuzu düşünün. Bu çalışma alanı büyük ölçüde teknik ve sanatsal yeteneklere bağlı olacaktır. Ayrıca kompleks yapıları sebebiyle video oyunu geliştirmenin genellikle ‘özellik kayması’ denen bir olaydan muzdarip olduğu gözükmektedir.

Bu durum projenin asıl vizyonun ötesine geçme olarak algılandığı için yeni özellikler eklemeye devam etmek organizasyonel anlamda bir başarısızlık olarak görülmektedir. Genellikle her iki durum da Star Citizen örneğinde olduğu gibi karışıklık, felç edici maliyetler ve önemli ölçüde uzayan gelişim süresi ile sonuçlanmaktadır.

Oyun stüdyosu tarafından böyle bir özellik kaymasının önüne geçilmesi amacıyla Ethereum blockchain’i üzerinde bir DAO oluşturup bazı gerekli kurallar getirilebilmektedir. Örneğin bir bütçe eşiği belirlenebilmekte ve akıllı kontrat fon havuzu kilitlenebilmektedir. Ardından her bir eylem için 3D modelleme, programlama, seslendirme, voice-over vb. gibi özellikler mevcut oranlı bütçeye göre uygun ve otomatik olarak hesaplanmaktadır.

Buna göre, takımın her üyesinin oy kullanabilmesi için token satın alması gerekmektedir. Takım liderleri ise orantılı olarak en fazla token’a sahip olacaktır. Eğer oylar bütçe eşiğinin üstünde kalırsa oylama başarısız sayılacaktır. Sonuç olarak maliyetin etkin bir şekilde oluşturulabilmesi için ekip tarafından geliştirme ölçekleri dikkate alınacaktır.

Ayrıca aynı DAO; şirketlerin CEO’larını tahttan indirmek, tedarikçileri veya serbest çalışanları işe almaya benzer şekilde kaynak birleşimi, ikramiye ödemesi gibi şeyler için de kullanılabilmektedir.

DAO’nun Artıları ve Eksileri

Eşit oranlı oy gücünün olumlu sonuç doğurmayacağı yönünde ciddi iddialar mevcuttur. Bunun neden böyle olduğunu anlayabilmek için Pareto İlkesinin incelenmesi yeterli olacaktır. Ekonomist Vilfredo Pareto, ekonominin tüm sektörlerinde yaptığı çalışmalarda bu modelle karşılaşmıştır.

Pareto İlkesi bu gözlemleri adeta bir 80/20 kuralı ile hesaplamaktadır. Yani Pareto’ya göre sonuçların %80’i nedenlerin %20’sinden türemektedir. Organizasyonel anlamdaki %20 – ‘nitelikli azınlık’ – ise asıl başarıdan sorumlu olanlardır. Okullarda veya üniversitelerde grup projeleri yapan çoğu insan bu durumu o zamanlardan fark etmiştir.

Bu nedenle DAO’lar tüm oyların eşit olarak sayılmaması gerektiğini hesaba katmalıdır. Yani bazı kullanıcıların çoğunluktan daha fazla token’a sahip olması gerektiği ve bunun da merkeziyetsizliği azaltacağı anlaşılmaktadır. 2016 yılında yapılan MIT Technology Review ile de buna benzer bir sonuca ulaşılmıştır.

Tüm bunlara rağmen iyi tasarlanmış bir akıllı kontrat ile DAO’lar, kurumların yönetimi için şeffaf ve basit bir yol sağlamaktadır. Bu durum özellikle de çoğu üyenin birbirini tanımadığı kuruluşlar için geçerlidir. Ayrıca en çok insanların birbirini tanımadığı büyük organizasyonlarda yani uluslarda örneklendirilmektedir. Bir blockchain’in DAO’nun seçim şeffaflığını ve meşruiyetini koruyabilecek olması büyük ölçekte kabul görmektedir.

dao nedir
Merkeziyetsiz oy verme süreci

En İyi 5 DAO

Daha önce bahsettiğimiz en büyük ve en popüler DAO olan MakerDAO dışında dikkatinizi çekecek başka DAO’lar da bulunmaktadır.

1. Gitcoin

Standart DeFi protokollerinin aksine Gitcoin yield farming’i kolaylaştıramaz. Fakat UpWork veya Fiverr’a benzer bir şekilde blockchain gelişticilerini bir araya toplamaya çalışmaktadır. Gitcoin, fonlarda kolaylık sağlamak amacıyla Gitcoin Grants’i yayınlamıştır. İkinci dereceden oylama adına EIP 1337 token’ını kullanan Gitcoin Grants, bu kapsamdaki tüm bağışları kabul etmektedir.

Blockchain projeleri için yapılacak olan her bağış, bağışçı sayısına göre değerlendirmeye alınmaktadır. Bu durum DAO’ların yaratıcı bir şekilde kullanılmasının başka bir örneği olarak görülmektedir. Gitcoin Grants, birkaç kirli çıkı bağışçı tarafından finanse edilmiş projeleri desteklemek yerine en büyük topluluk katılımını almış olan projeleri desteklemeyi tercih etmektedir.

2. Aragon

dao nedir

Aragon’un kendisi bir DAO olarak düşünülürken hem de özelleştirilmiş DAO’lar oluşturabilmek adına kurulmuş bir platform olarak görülmektedir. Bu sayede kullanıcılarının ileri seviyede programlama bilgisine sahip olmasına gerek kalmadan DAO oluşturabiliyor olması işleri son derece kolaylaştırmaktadır. Aragon, akıllı kontrat türleri ve arayüzü ile ilgilenmektedir. Ayrıca Aragon, kuruluşunuzu nasıl yöneteceğinizi sizin kararınıza bırakmaktadır.

Dahası kitle fonlamasında bulunabilmek için Aragon tarafından daha önceden Apiry olarak adlandırılmış olan Aragon Fundraising sunulmuştur. Nisan ayında piyasaya sürülmüş olan Aragon Fundraising’in temel özelliği bağlayıcı bir akıllı kontrata sahip olmasıdır. Ayrıca kuruluşların spesifik olarak token’larına teminat yatırabilecekleri birer AMM olarak görülmektedir. Bu durum Aragon’u geniş bir kullanım ağına sahip bir DAO ekosistemi yapmaktadır.

3. Digix

Daha önce hiç size özel bir altın olsun istediniz mi veya bunu nasıl güvence altına alırım diye düşündünüz mü? İşte Digix, token’laştırma sayesinde size bu imkanı sunmaktadır. Her token yani DGX, 1 gram gerçek altın değerindedir. Digix, Ethereum blockchain’i üzerinde bir ICO olarak başlamış ilk projelerden birisi olarak bilinmektedir. Bu da onun bir aldatmaca olmadığını doğrulaması için yeterli bir geçmişe sahip olduğu anlamını taşımaktadır.

Singapur’daki The Safe House altınları sizin için güvence altına almakta ve bağımsız bir Bureau Veritas firması da onu denetlemektedir. Altın sahipliğini temsil eden DGX token’ı dışında DGD token’ı da şirketin daha fazla gelişim göstermesi amacıyla fonların nasıl kullanılması gerektiğine karşı oy vermede kullanılmaktadır. Buna karşılık olarak kullanıcılar DGD’leri üç ayda bir temettü olarak almaktadır.

4. MolochDAO

dao nedir

Londra hard fork’u tamamlandıktan sonra Ethereum 2.0 Proof-of-Stake (PoS) güncellemesine doğru bir adım daha atılmıştır. Yapılan beş yeni değişiklik arasında yakılabilir ücretlerin getirilmesi en önemli değişim olarak görülmektedir. Bu sayede dakikada 3.26 ETH yakılarak Ethereum’un deflasyonist bir kripto para haline gelmesi sağlanmaktadır.

MolochDAO’nun tek amacı ise ETH 2.0 hibelerini finanse etmektir. MolochDAO’ya katılmak için mevcut bir üye tarafından davet edilmeniz gerekmektedir. Ardından, her üye eşit oy hakkına ve eşit hisse payına sahip olacaktır. Yani 1 hisse 1 oy anlamına gelecektir. Bu hisseler üyeler arasında devredilemez veya satılamazlar. Bunlar yalnızca oy kullanımını veya önerileri finanse edebilmek için kullanılabilmektedir.

5. Aave

Aave şu anda 15 milyar doların üzerinde sahip olduğu TVL (toplam kilitli değer) ile en üst sıradaki DeFi borç verme protokolü olarak gözükmektedir. Borç para vermek amacıyla bu platformu kullanmak istiyorsanız protokol, ERC-20 Token’larına yatırdığınız varlıklar için size 1’e 1 oranında teminat vermektedir. Bu, kullanıcılar açısından sabit ve bileşik bir faiz oranı demektir. Ayrıca Aave hem borçlanmanın hem de geri ödemenin aynı işlem içerisinde olduğu hızlı kredilerin de verilebildiği bir protokoldür.

Doğal olarak, geliştiriciler tarafından yeni DeFi’lerin denenmesi ve amacına uygun olan flash kredileri ile birleşimleri sağlanmaktadır. Aave’nin yönetim token’ı olarak bilinen LEND (ETHLend), hem ücret indirimleri hem de Aave İyileştirme Teklifleri (AIP’ler) için yapılacak oylamalarda kullanılabilmektedir. Ayrıca, LEND token’ları teminat olarak kilitlenmiş olsalar bile kullanılabilmektedir.

DAO’lar Gerçekten Merkeziyetsiz Mi?

DAO’lar açık kaynaklı ve güvensiz kuruluşlar olarak çalışmaktan ziyade saf merkeziyetsizliğe ulaşabilmek adına çabalayan kuruluşlardır. Genel seçimlerdeki oy kullanımları hariç olmak üzere eşit oranda oy kullanmanın pek faydalı olmadığı düşünülmektedir.

İşte bu nedenle DAO’lar, merkeziyetsizlik yelpazesinde yer almaktadır. Başka bir deyişle, coğrafi merkeziyetsizliğin aksine kuralların mantıksal olarak tanımlanması platform açısından çok daha önemli görülmektedir. Bu durum merkezileşme veya merkeziyetsizleşme kavramları açısından düşünüldüğünde gri bir alanda gözükmektedir. Aragon, durum ne olursa olsun kuralları lego gibi kullanarak güven gerektirmeyen bir DAO inşa etme konusunda şimdiye kadarki en iyi performansı göstermektedir.

Türkiye’deki en iyi kripto para platformları | Mart 2024

Trusted

Sorumluluk Reddi

Sorumluluk Reddi: Trust Project yönergelerine uygun olarak bu web sayfasındaki eğitim içeriği, iyi niyetle ve yalnızca genel bilgilendirme amacıyla sunulmaktadır. BeInCrypto yüksek kalitede bilgi sağlamaya, derinlemesine araştırma yapmaya ve okuyucular için bilgilendirici içerik oluşturmaya öncelik verir. Ortaklar, şirketi makalelerdeki yerleşimler için komisyonlarla ödüllendirebilir. Ancak bu komisyonlar tarafsız, dürüst ve yardımcı içerik oluşturma sürecini etkilemez. Bu bilgilere dayanarak okuyucu tarafından gerçekleştirilen herhangi bir işlemin riski kesinlikle okuyucunun kendisine aittir.

hasan-coskun.png
Hasan Coşkun
Hasan Coşkun 2016 yılından itibaren kripto para alanında yatırımcı ve trader olarak yer alıyor. Kadir Has Üniversitesi Yönetim Bilişim Sistemleri ve Yeni Medya bölümünde eğitim görüyor. Eğitimi sırasında aldığı dersler arasında “Cryptocurrency and Blockchain” ve “Search Engines and Algorithm” gibi alanına yönelik spesifik dersler de bulunuyor. 2020 yılından itibaren BeInCrypto TR ekibinde Kripto Para Okulu editörü olarak yer alan isim; kripto para, blockchain teknolojisi ve dijital medya ile...
READ FULL BIO
Sponsor
Sponsor